Chỉ có hai ngành công nghiệp gọi khách hàng là người dùng: buôn ma túy bất hợp pháp và phần mềm.
Chúng ta có đang bị thao túng? Là một người làm các công việc trong mảng công nghệ thông tin đến nay cũng xấp xỉ 20 năm, tôi không lấy gì làm lạ do điều này tôi cùng với một vài đồng nghiệp, anh em đã trao đổi chỉ ra viễn cảnh này từ khá lâu.
Kẻ thao túng chúng ta đang tiếp xúc chúng ta hàng ngày mà chúng ta có hay biết? Đó chính là những hệ thống máy móc với các thuật toán trí tuệ nhân tạo được lập trình theo ý muốn của các ông chủ làm ra chúng.
Sở dĩ tôi viết bài này ở blog của mình vì tôi đang làm một thử nghiệm để qua mặt các thuật toán trí tuệ nhân tạo của Facebook. Tôi cũng từng làm trong mảng Digital Marketing nhiều năm nên tôi cũng biết các con bot của Facebook, Google thu thập nội dung từ các website ra sao và chúng sẽ crawl bài này sau khi được đăng lên để phân tích. Tuy nhiên, ít nhất viết ở đây thì khi tôi đang gõ gì bot chưa có thể thu thập thông tin ngay được.
Tôi sẽ cố gắng viết bài này càng ngắn càng tốt, đồng thời sắp xếp nội dung cho những người với gu đọc ngắn hay chịu khó đọc dài có thể theo dõi được những ý cần thiết. Do đó, bạn nào đã xem bộ phim The Social Dilemma rồi thì không cần phải đọc tiếp bài này cũng được.
Mấy hôm nay lên Twitter tôi hay thấy những người nước ngoài nhắc đến The Social Dilemma với hash tag #TheSocialDilemma cùng với một bộ phim tài liệu cùng tên hiện đang được chiếu trên Netflix. Ngay cả các vấn đề xung quanh việc tranh cử tổng thống Mỹ giữa hai ứng cử viên lưỡng đảng hiện nay là đương kiêm tổng thống Donald Trump với ông Joe Biden, nội dung này cũng được nhắc tới. Thế là trong lúc rãnh rỗi tôi mở xem thử xem nó là cái gì sao lại được nhắc tới nhiều thế.
Xin nhấn mạnh lại đây là bộ phim tài liệu chứ không phải thể loại giải trí, tức nó đang nói tới một hiện thực đã và đang xảy ra trong xã hội ngày nay và sẽ xảy cả trong tương lai. Bộ phim là tiếng nói của những người đã từng làm ở vị trí cấp cao cho những sản phẩm chủ lực của các hãng công nghệ lớn ở thung lũng silicon như Google, Facebook, Twitter, Instagram, Snapchat... thậm chí là cả những người từng là nhà đầu tư, người điều hành. Họ đã nghỉ những nơi này vì những trăn trở về đạo đức.
Qua bộ phim này, họ khẳng định rằng chúng ta đang bị thao túng mà không hề hay biết. Chúng ta đang tưởng rằng mình đang hành động với ý chí và tư duy độc lập cho những quyết định của mình với từng hành động tương tác. Chúng ta đang tưởng rằng các hãng công nghệ khổng lồ kia đang cố gắng cạnh tranh nhau để giành lấy trái tim của những người dùng. Từ đó, công nghệ ngày càng phát triển để mang đến những gì phù hợp với nhu cầu của chúng ta. Thế nhưng, đây chỉ mới là một nửa sự thật. Mà một nửa sự thật thì không còn là sự thật nữa.
Sự thật là chúng ta đã bị thao túng rồi qua sự chia sẻ của chính những người đã từng làm các sản phẩm trên. Đọc đến đây, bạn có thể không cần đọc tiếp nữa và có thể tìm và xem bộ phim với tựa đề The Social Dilemma. Tôi thì xem trên Netflix với phụ đề Việt ngữ, còn các trang khác tôi không rõ đã có chưa vì phim này vẫn còn mới chỉ từ đầu 2020 và rộ lên gần đây. Dưới đây là link bài giới thiệu trên báo tuổi trẻ:
Những vấn đề đã đề cập ở bài trên thì tôi sẽ không đề cập lại ở đây nữa.
Công nghệ thông tin từ những năm 60 trở lại đây kể từ khi chiếc máy tính đầu tiên ra đời đã phát triển chóng mặt, đến nỗi ngay cả những người làm trong ngành như tôi cũng cảm thấy khó theo kịp. Nó đang phát triển với tốc độ theo biểu đồ gần như thẳng đứng, đặc biệt là trong khoảng hơn chục năm trở lại đây trí tuệ nhân tạo (AI) và dữ liệu lớn (Big Data) đang ngày càng được chú trọng phát triển mạnh.
Một phiên bản số hóa của bạn ngày càng được hoàn thiện từ chính những gì mà bạn đang tham gia trên các thiết bị và sản phẩm công nghệ. Các thông tin và dữ liệu mà bạn đang có, những đặc tính tính cách, hành vi đều đang được tổng hợp và phân tích để hình thành cho phiên bản số hóa này. Những mảnh dữ liệu khiếm khuyết do bạn cẩn trọng hạn chết ít chia sẻ nhiều thông tin thì sẽ được thu thập ngay từ những người khác tương tác với bạn, đặc biệt là những người gần bạn. Hay bằng trí tuệ nhân tạo vẫn có thể tự phán đoán và tạo ra những mảnh ghép còn thiếu về bạn.
Từ đó, bạn ngày càng cảm thấy công nghệ thật tuyệt vời, có vẻ các sản phẩm ngày càng phục vụ tốt cho nhu cầu của chúng ta. Chúng ta mong muốn điều gì thì hầu như sẽ có sự xuất hiện những đáp ứng tương ứng một cách dễ dàng và tiện lợi hơn. Thế nhưng ngược lại, chúng ta đang bị dẫn dắt mà không hề hay biết.
Như một lúc nào đó mà bạn đang thư thả yêu đời, bạn cảm thấy như có thể dễ dàng tiếp thu được mọi thứ. Đây cũng sẽ là điểm yếu mà các cỗ máy sẽ lợi dung và dẫn dắt dần dần đến cái "chúng" muốn (thật ra là từ ý đồ của những người làm sản phẩm với sự hỗ trợ của các thuật toán trí tuệ nhân tạo). Chúng có thể mang đến cho bạn những bài nhạc thư giãn, rồi liên tiếp gợi ý những thứ liên quan dần dần và chuyển sang hẳn một chủ đề khác hồi nào chẳng hay. Bạn có thể từ đang vui vẻ trở nên bực tức, nóng giận một cách dễ dàng. Mọi thứ đều có sự sắp xếp một cách tinh vi.
Một lúc nào đó mà bạn đang bực bội, cảm thấy cô đơn và lạc lõng so với thế giới xung quanh. Đây càng là điểm yếu hơn để các cỗ máy đánh vào, mỗi người đều sẽ có cách giải tỏa của mình trong tâm trạng như thế này. Nhưng bạn sẽ cảm thấy thõa mãn khi có nhưng người ủng hộ đến với mình. Cũng không ít tình huống khiến bạn càng dễ dàng lún sâu hơn những cảm giác và những lối suy nghĩ tiêu cực, vì bạn đang nhận được sự ủng hộ của một số người và bạn đang cho rằng điều bạn đang nghĩ là đúng.
Bạn đang tưởng rằng mình thật sự chủ động trong mọi hành vi và những quyết định tương tác, nhưng thật ra các sản phẩm được tao ra với từng chi tiết rất nhỏ đều đã được cả một hệ thống chuyên gia hàng đầu thế giới thực hiện. Tất cả họ đều đã được đào tạo về tâm lý một cách bài bản ở những ngôi trường danh tiếng hàng đầu thế giới như Hardvard, Stanford, MIT,... Điển hình như khi bạn vừa bình luận trong một bài viết nào đó, thì ngay lập tức có một biểu tượng thông báo có người khác đang gõ dòng bình luận. Điều này sẽ khiến cho bạn nán lại xem lời bình luận sắp tới là gì để xem có cần phản hồi hay không? Rồi những dòng thông báo kéo bạn mở app để cập nhật và theo dõi,... còn nhiều nữa. Mục đích của họ tất cả là chỉ để bạn dính với sản phẩm của họ nhiều hơn.
Ngoài ra, những con AI này còn có khả năng tìm điểm kích hoạt, giật giây để tạo ra một sự kiện lớn ảnh hưởng không nhỏ đến xã hội. Chúng tìm những người có khả năng trở thành ngòi dẫn nổ để kích hoạt cho một cuộc biểu tình hay bạo động. Ví dụ, nó sẽ xuất hiện một mẫu thông tin nào đó đến với một người đang có khả năng bức xúc cao mà lại có tầm ảnh hưởng và lan truyền. Từ đó tác động lên nhận thức của người này bằng hàng loạt các thông tin bao vây liên quan khiến cho họ tin rằng điều đó là đúng. Như trong phim trên cũng có trích một đoạn mà một người nổi tiếng tin vào việc Trái Đất không hình tròn ở ngay tại thời hiện đại ngày nay, sau đó anh ta phát hiện ra và phải xin lỗi về những suy nghĩ của mình. Điển hình như cuộc bạo động ở Mỹ vừa rồi, hay những cuộc biểu tình của những nhóm người không tin vào sự tồn tại của virus Covid-19 là có thật mà do mưu đồ của chính phủ cho mục đích riêng nào đó của họ.
Khi những tương tác từ mạng ảo ngày càng thõa mãn nhiều nhu cầu của bạn, tất yếu sẽ dẫn đến việc bạn ngày càng bỏ đi những thói quen trong tương tác thực tại hàng ngày. Một điều rất rõ ràng mà ngày nay tôi tin rằng nhiều người cũng nhận ra, đó là chúng ta ngày càng sống xa rời nhau ở cuộc sống đời thường, đặc biệt là với những người thân quen xung quanh cũng giảm đi khá nhiều. Điều đó khiến cho con người ngày cảng cảm thấy cô đơn. Vì cô đơn nên sẽ đi tìm những mối quan hệ khác để khỏa lấp sự cô đơn này, mà nơi dễ dàng tìm kiếm nhất bây giờ lại chính là nhờ vào sự hỗ trợ của các sản phẩm công nghệ. Từ đây tạo ra những nghịch lý là: dễ dàng cáu giận cách vô cớ với người thân quen xung quanh, nhưng lại dễ dàng thân quen với một ai đó xa lạ trên một mối quan hệ ảo thiếu vững chắc. Rồi dần dần họ bị dính vào ngày càng sâu nặng và bị ảnh hưởng quá nhiều bởi thế giới online. Những lối sống ảo, những cái like, share được chạy đua theo số lượng để cẩm thấy bản thân được ghi nhận. Như tôi cũng thường hay nói:
"Công nghệ nếu không được phát triển và điều hướng đúng cách, sẽ chỉ làm cho con người ngày càng lún sâu vào thế giới ảo và ngày càng vô minh hơn. Điển hình bây giờ chỉ với những dòng chữ cũng có thể làm chúng ta trở nên bực tức".
Quay trở lại vấn đề chính, điều khó có thể chấp nhận được chính là việc chúng ta bị thao túng và vô tình trở thành công cụ cho một mục đích nào đó. Nên sau khi xem xong bộ phim trên, tôi nghĩ ngay đến vấn đề nếu tôi viết bài về chủ đề này khả năng cao sẽ bị bot AI cho sự xuất hiện của bài này tiếp cận rất hạn chế. Chắc chắn với thuật toán của Facebook, tôi sẽ không nằm ngoài sự kiểm soát. Vì bộ phim và thể loại của chủ đề này sẽ kéo mọi người ra khỏi sự kiểm soát của chúng. Do đó tôi đăng thử một bài trên tường nhà mình.
Ngoài việc đăng bài này trên tường, tôi cũng đăng thêm ở một group kín thì có khá nhiều like trong group kín nhưng trong bài đăng thì hoàn toàn không có người nào. Đây là một điều có thể nói chưa từng xảy ra với tôi. Sau khi tôi nói trong group kín về việc khả năng bot hạn chế xuất hiện bài này đến người khác thì có 2 người trong đó ra like. Như bạn cũng thấy chỉ có 2 trong vòng hơn 8 tiếng đồng hồ. Cho đến khi tôi gõ bài này thì đang là 10 do một vài sự tương tác gián tiếp khác.
Liên kết đến bài: https://www.facebook.com/babywolfvn/posts/10223336055620677
Từ tối qua đến giờ khi lướt Facebook bạn có nhìn thấy bài viết trên không? Nếu có, vui lòng thả tim, nếu không vui lòng thả biểu tượng bất ngờ. Mục đích để tôi làm thêm thống kê để hiểu rõ hơn về sự vận hành của bot. Với tôi, cùng lắm tôi cũng chỉ được xấp xỉ hơn trăm like là cùng, nó không giúp được gì để tôi phải câu like theo cách này.
Vì vậy, nên nếu tôi có đăng thêm những vấn đề liên quan tới chủ đề này thì dường như mọi chuyện sẽ trở nên vô ích. Do đó, tôi có đăng thêm một bài để thử nghiệm thêm, ở bài này tôi không đề cập tí nội dung gì liên quan đến chủ đề trên và chỉ kêu gọi mọi người để lại chấm để xem sự tương tác khác nhau thế nào. Đồng thời đây cũng là cách mà tôi có thể gửi đường link bài viết đến với những bạn tham gia để lại chấm, vì hi vọng với chức năng thông thường của Facebook sẽ có thông báo khi có người comment lên một bài mà bạn đã comment.
Liên kết đến bài thứ 2: https://www.facebook.com/babywolfvn/posts/10223339716592199
Các bạn có thể hình sau để thấy bot của Facebook đã chặn một người không cho đăng bài với chủ đề liên quan.
Những người trước thế hệ Z (thế hệ những người sinh từ năm 1996 trở đi) thì còn có thể nhận thức ra được sự khác biệt về thời trước khi các sản phẩm công nghệ và ứng dụng đang phổ biến mạnh như hiện nay. Nhưng từ thế hệ Z thì sẽ ra sao? Tương lai con cháu chúng ta sẽ ra sao? Khi mà chúng đã bắt đầu biết đến và tiếp cận từ khá sớm, cha mẹ cũng ít quan tâm và cũng đánh mất các kỹ năng dạy dỗ con trẻ hơn.
Facebook giờ đây thật nguy hiểm, nó đã trở thành một đế quốc với hơn 2 tỷ thần dân và ông vua chính là Mark Zuckerberg. Lời cuối cùng, bạn nên dành thời gian để xem bộ phim trên để biết được rằng sự thông minh sắp xếp và thao túng xã hội ngày nay đến mức nào.