Trăm năm bia đá thì mòn

Ngàn năm bia miệng vẫn còn trơ trơ

(Ca dao)

Vào năm Nhâm Thìn bão lụt, thời Bảo Thái nguyên niên, dưới triều Lê Trịnh, có anh cu Đẹt làm mõ làng Vũ Đại. Quanh năm suốt tháng, anh mõ đầu tắt mặt tối phục dịch cho việc làng việc xã, nhưng vẫn nghèo xơ xác. Mặc dù địa vị xã hội thuộc vào hàng dưới hạ đẳng và bần cùng, nhưng anh mõ vẫn chắt chiu, dành dụm nuôi được con lợn áng chừng non tạ. Không may cho anh, vào chiều tối ba mươi Tết năm ấy, trong khi lo chạy việc làng, con lợn xổng chuồng, phóng chạy sang bếp nhà ông xã nhiêu.

Những ai đã in dấu chân từng trải vào tận nơi rừng sâu núi thẳm, chắc cũng có dịp chiêm ngưỡng những cánh lan rừng. Trong không gian hùng vĩ của núi rừng, nhành hoa lan như một biểu tượng cho vẻ đẹp tinh khiết mà tạo hoá đặc ân ban cho thiên nhiên nơi hoang dã. Từ hàng ngàn năm trước, cho tới bây giờ, khi con người cảm ứng với vẻ đẹp của thiên nhiên, có nhiều loài hoa được người yêu hoa tặng những danh hiệu tôn quí: hoa mẫu đơn là hoàng hậu của muôn hoa; hoa hồng loài hoa của các nàng công chúa; Pense loài hoa của sự thương nhớ; hồng bạch, biểu tượng của sự trong trắng; hồng đỏ, thể hiện tình yêu nồng thắm; hoa sen, sự cao khiết thoát tục; hoa phượng, loài hoa của tuổi học trò … Nhưng chỉ có phong lan được mệnh danh cho giá trị cao quý của con người. Ngày xưa, một bậc phu tử khi đi ngang qua dẫy núi Thái Hàng, ngài chợt nhìn thấy một giò lan mọc cheo leo trên vách đá. Hương lan trầm tịch như ru mát cả không gian bao la. Ngắm lan, ngài ngỏ lời khen ngợi: ”Phong lan, thật là một loài hoa quân tử!”.

Khoảng khắc ngắn ngủi gọi là giao thừa đã qua đi. Nhưng chính cái khoảng khắc ngắn ngủi đầu năm ấy, lại mang cái không gian xuân đầy nhựa sống chảy đẫm vào cuộc đời, làm cho nó nôn nao rạo rực. Thỉnh thoảng những tiếng guốc dép, tiếng giầy Tây hay tiếng nói chuyện râm ran lại thảng thốt nổi lên trong màn đêm mệt mỏi, tĩnh lặng. Thanh âm do những người đang du xuân đón giao thừa tạo ra, như muốn níu kéo cái rạo rực trong khoảng khắc giao mùa đã mất. Trong không gian nhàn nhã và đặc quánh hy vọng đó, thời gian như nhích dần về quá khứ một cách khó nhọc. Mọi người như cũng theo dòng thời gian mệt mỏi vì hy vọng quá nhiều. Họ đã thiếp đi trong giấc ngủ, trả lại cho màn đêm sự tĩnh lặng cố hữu của nó.

Nhưng đâu đây, trong giấc xuân mơ màng – hình như từ trong phòng bên cạnh hay gần hơn – có những tiếng ai đó còn nói chuyện râm ran, làm như họ đang tranh luận một cái gì. Âm thanh lớn dần và mỗi lúc một rõ hơn… Từ trong tủ sách (có lẽ thế), một người loạng choạng bước ra với cái đầu trọc lốc, được đắp ở phía trước là khuôn mặt đỏ gay, chằng chịt đầy sẹo. Miệng hắn nói oang oang, phả hơi rượu nồng nặc:

“Tôi! Tôi muốn làm người lương thiện. Tôi cần phải sống đạo đức. Tôi không thể như thế mãi được. Tôi không phải loại người như thế! Nhưng chúng nó không cho tôi được lương thiện! Thế thì tiên sư chúng nó! Tiên sư cả làng Vũ Đại!”.